در این پژوهش به دنبال مطالعه گروه های مرجع زنان جوان شهر ایلام، به مطالعه موردی زنان جوان 16-29 ساله ساکن در این شهر پرداخته شده است. مساله اصلی این پژوهش، شناخت گروه های مرجع و عوامل موثر در گزینش آنها توسط زنان است. برای پرداختن به این مساله، تئوری گروه مرجع مرتن استفاده شده است. مطالعه میدانی زنان جوان شهر ایلام با رویکرد روش شناسانه کیفی و با استفاده از تکنیک مشاهده و مصاحبه عمیق انجام گرفته است. داده ها و اطلاعات به دست آمده از طریق روش کد گذاری موضوعی دسته بندی و با توجه به بنیان های نظری پژوهش تفسیر شده است. دستاوردهای تجربی و نظری این پژوهش نشان می دهد که جامعه ایلام، یک جامعه همگرا و درون گروهی است و زنان ایلامی تمایل زیادی به گزینش گروه های مرجع غیر عضویتی ندارند. ساختار اجتماعی بسته شهر ایلام و به تبع آن، تحرک اجتماعی پایین و نیز محلی گرایی در بین زنان طبقه خرده بورژوا، از مهمترین عوامل موثر در گزینش گروه های مرجع عضویتی و به ویژه خانواده است.

با توجه به جمعیت جوان کشور، سنجش نگرش و تحولات جوانان در زمینه گروه های مرجع مورد توجه جدی سیاستگذاران و تصمیم گیران نظام می باشد. گروه مرجع، یکی از مهم ترین منابع هویت بخشی به افراد و شکل دهی به ارزش ها و هنجارها و در نهایت رفتار آنان است. به تبع اهمیتی که گروه مرجع برای جهت دهی به رفتار و کردار اعضای یک گروه یا جامعه دارد، در صورتی که گروه مرجع فرد یا افرادی تغییر کند، ارزش ها و هنجارهایی مورد پذیرش آنان قرار می گیرد که با ارزش ها و هنجارهای مورد پذیرش گروه عضویتی او در تضاد و تخاصم قرار می گیرد و او را به رویارویی با گروه عضویتی می کشاند. برای بررسی روند تغییرات و تحولات صورت گرفته در این تحقیق، با استفاده از پیمایش های ملی انجام شده در طی سال های 1386 الی 1395، گویه هایی که می توانستند در بررسی این مفهوم تاثیرگذار باشند، استخراج و سپس با همسان سازی سنجه ها، روند تغییرات نگرشی جوانان در این بازه زمانی مشخص شده است. به این منظور، مفهوم گروه های مرجع به صورت موضوعی در مقولات مختلف تقسیم و گویه هایی که معرف هر کدام از این مقوله ها بودند، استخراج شدند و در نهایت روند تغییرات نگرشی جوانان در این زمینه ترسیم گردید. روش تحقیق، تحلیل ثانویه است که به مقایسه نتایج پژوهش های ملی – با جامعه آماری مشابه، شیوه نمونه گیری یکسان و دارای گویه های مشابه-می پردازد. نتایج تحقیق نشان می دهد که نسل جوان خود را در چهارچوب هنجارهای گذشتگان تعریف نمی کند و ارزش ها و نگرش هایشان در برخی از حوزه ها تغییر یافته است؛ با این حال خانواده برای جوانان نقش بنیادین و مهمی داشته و افراد موثر در الگوپذیری جوانان به طور عمده ای در محدوده اعضای خانواده به ویژه والدین قرار دارند.

جامعه ایران در دهه های اخیر در جریان تحولات فرهنگی و اجتماعی وسیعی قرار گرفته است. این تحولات به ویژه در حوزه تغییر گروه مرجع جوانان مشهود بوده است. در این مقاله تلاش شده است به نقش گروه مرجع در میان جوانان بپردازیم. پس از بررسی این مفهوم، به ابعاد چندگانه گروه های مرجع اشاره شده است. ریشه های مطالعاتی این مفهوم در جامعه شناسی به آثار مرتون، کیت، استوفر و مید برمی گردد و پس از آن بسیاری از جامعه شناسان، نظیر شفرز و رابرتسون نظریه گروه مرجع را بررسی کرده اند. گروه های مرجع با توجه به تحقیقات و کتاب های آن، در سه وجه طبقه بندی شده است: گروه مرجع خودی و غیرخودی، گروه مرجع از نظر اقشار و گروه های اجتماعی و گروه مرجع عضو و غیر عضو. این پژوهش با استفاده از روش پیمایش و از طریق پرس و جو در دو منطقه 3 و 17 شهر تهران و با یک نمونه 398 نفری اجرا شده است. روش های آماری مورد استفاده، توزیع فراوانی، شاخص تمرکز و تشتت، تحلیل عاملی و آزمون F بوده است. یافته ها نشان می دهد میزان گرایش به گروه غیرخودی در میان جوانان تا حدی وجود دارد. همچنین تاثیرگذارترین گروه ها در زمینه دنبال کردن آرزوها و اهداف به ترتیب اعضای خانواده و دوستان نزدیک و کمترین به ترتیب هنرمندان، ورزشکاران و روحانیون بوده اند.

هدف: نوشتار حاضر به بررسی چرایی دگرگونی های گروه مرجع در بین دانشجویان پرداخته است.روش: انجام تحقیق حاضر به شیوه فراتحلیل است و هر پژوهش به عنوان یک واحد تحلیل در فراتحلیل حاضر است. جامعه آماری، شامل متون پژوهشی در خصوص گروه مرجع دانشجویان در پنج سال اخیر است.یافته ها: در مجموع گروه های مرجع و دیگران مهم، اکثریت قابل توجهی از دانشجویان در عرصه های مختلف، نمایندگان فرهنگ بومی (دینی و ملی) جامعه ایران اند. همچنین اکثر دانشجویان دارای تمایلات مذهبی، جوانمردانه و مردمی، اصلاح طلبانه، عدالت خواهانه و ضداستعماری و مخالف با سلطه بیگانگان اند و قهرمانان و نمادهای این عرصه ها در میان دیگران مهم و شخصیت های مورد علاقه آنان جایگاه ممتازی دارند.نتیجه گیری: الگوپذیری از والدین به عنوان گروه مرجع و موثرترین عامل جامعه پذیری برای پسران نسبت به دختران تضعیف شده است، پیشنهاد می شود از طریق کانالهای آموزشی و اطلاع رسانی فرصتهایی به وجود آید تا با تقویت کارکرد، جاذبه و پویایی خانواده ها، جایگاه خانواده در بین پسران نیز احیا شود. برای رسیدن به این هدف، جامعه دانشگاهی و گروه همسالان به عنوان دو گروه مورد پذیرش پسران می توانند کمک و نقش چشمگیر داشته باشند. لازم است آموزش و پرورش تاثیر زیادی در ارائه الگوهای رفتاری داشته باشد طبق نتایج بدست آمده از این تحقیق، آموزش و پرورش نقش موثری را ایفا می کند. تدوین اهداف فرهنگی صحیح جامعه منطبق بر ارزشهای دینی و ملی و انطباق برنامه های اقتصادی و توسعه کشور بر این اهداف بسیار مهم است.

مساله گروه مرجع از این نظر که الگویی برای داوری و ارزیابی در اختیار افراد قرار می دهد می تواند در تکوین هویت آنها اهمیتی زیادی داشته باشد و به عنوان شاخصه ای در تعیین رفتار، استعداد، ظواهر بدنی، ارزش ها و هنجارهای افراد جامعه، بخصوص جوانان موثر باشد. بنابراین هدف این پژوهش، بررسی سلسله مراتب گروه مرجع دانشجویان دانشگاه رازی کرمانشاه است. محققان با استفاده از آرای اندیشمندانی نظیر مرتن، مید و لازارسفلد، چارچوبی مفهومی را تنظیم کرده اند. روش تحقیق از نوع کیفی و نظریه مبنایی است، داده های میدانی با استفاده از تکنیک مصاحبه عمیق و معیار اشباع نظری از بین 40 نفر از دانشجویان دختر و پسر دانشگاه رازی کرمانشاه در سال تحصیلی 94-1393 گردآوری شده است. نتایج تحقیق حاکی است، خانواده، الگوی مرجع رسانه ای (اینترنت و ماهواره)، معلمان و اساتید دانشگاه مهم ترین مراتب گروه های مرجع دانشجویان هستند و عوامل مهم در انتخاب گروه مرجع عبارتند از: میزان حمایت عاطفی از جوانان و دادن پرستیژ اجتماعی به آنها، میزان باز یا بسته بودن فضای اجتماعی برای تحرک اجتماعی. هم چنین در حاشیه واقع نبودن جوانان در روند تحولات اقتصادی، اجتماعی، و نهایتا جذابیت گروه های مرجع.

این مطالعه با هدف طرح و پاسخ دهی به چند مساله اساسی زیر انجام شده است: دیدگاه دانشجویان دانشگاه مازندران در خصوص ضرورت برخورداری از گروه های مرجع در زندگی چیست؟ گروه های مرجع دانشجویان دانشگاه مازندران را چه افراد یا گروه هایی تشکیل می دهند؟ آیا دانشجویان دانشگاه مازندران بیشتر گروه هایی را که در آن عضویت دارند به عنوان گروه مرجع انتخاب می کنند یا گروه هایی را که در آن عضو نیستند؟ دانشجویان دانشگاه مازندران، بیشتر در چه زمینه هایی از گروه های مرجع بهره می برند؟ چرا این دانشجویان آن افراد یا گروه ها را به عنوان گروه های مرجع خود انتخاب کرده اند؟ نظریه گروه های مرجع رابرت مرتون راهنمای اصلی این تحقیق است. با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری طبقه ای از مجموع 9924 دانشجوی دانشگاه مازندران در سال تحصیلی 92-91، 370 نفر از این دانشجویان به عنوان حجم نمونه تحقیق انتخاب شدند. برخی از مهم ترین یافته های این تحقیق عبارتند از: 93 درصد از پاسخگویان این مطالعه، داشتن الگو و سرمشق را در زندگی خود مفید ارزیابی کردند. 91 درصد از آن ها معتقدند که جوانان بدون راهنمایی دیگران در زندگی دچار مشکل می شوند. خانواده، دوستان، اساتید دانشگاه و معلمان دوران مدرسه به ترتیب مهم ترین گروه های مرجع دانشجویان دانشگاه مازندران می باشند. علاقه مندی به گروه و کسب منزلت اجتماعی دو دلیل اصلی انتخاب این گروه ها به عنوان گرو های مرجع نزد این دانشجویان است.

شناخت نظام مند و جامع ابعاد و مؤلفه های فرهنگ دینی به عنوان لازمه و پیش شرط اساسی هر گونه اقدام عملی در زمینه توسعه فرهنگی در جوامع دارای پیش زمینه دینی به شمار می آید. این پژوهش به دنبال آن است تا یک الگوی نظری در رابطه با توسعه فرهنگ دینی ارایه نماید. در این پژوهش با اتخاذ رویکرد کیفی و روش تئوری داده بنیان، داده های مورد نیاز از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته، تا مرحله اشباع نظری جمع آوری گردید و سپس بر اساس الگوی پارادایمی استراوس و کوربین در سه گام کدگذاری باز، محوری و انتخابی دسته بندی و تحلیل شدند. به منظور تسهیل فرآیند کدگذاری و تحلیل داده ها از نرم افزار Nvivo استفاده شد. در این فرآیند 78 کد اولیه به دست آمده در طبقات اصلی شرایط علی (الزامات و تحولات زمانی و مکانی)، طبقه یا پدیده محوری (پویایی مبتنی بر اجتهاد در دین)، راهبردها یا کنش ها (نهادینه سازی اثربخش فرهنگ دینی)، بستر حاکم یا زمینه (صلاحیت های اخلاقی و مشروعیت اجتماعی)، شرایط مداخله گر (فرصت ها و تهدیدهای پیرامونی فراروی توسعه فرهنگ دینی) و پیامدها (توسعه ساختار و کارکرد نظام اجتماعی مبتنی بر ارزش های دینی) دسته بندی شدند.

گروه ­های مرجع به عنوان سرمایه ­های اجتماعی یک جامعه، نقش فراوانی در انحطاط و رشد جوامع و سقوط و تقویت حکومت­ها دارند. از سویی دیگر باید دانست که حکومت­ها نوعاً در پی کسب مشروعیت و تقویت خود با استخدام گروه­های مرجع به عنوان سرمایه اجتماعی خود هستند. این تحقیق در پی تبیین نقش این گروه­ها و مشخصاً نقش عناصر فرهنگی این گروه­ها در تقویت حکومت امویان است. نتیجه این پژوهش این است که عناصر فرهنگی گروه­های مرجع، مثل فقیهان، محدثان و شاعران در تقویت حکومت امویان، چه به صورت مشروعیت­بخشی و چه تقویت سیاسی، روحی و روانی نقش زیادی داشتند. از حیث روشی نیز روش پردازش داده­ها در این پژوهش، توصیفی_ تحلیلی و تحلیل محتواست.